Izveštaj o radu Izvršnog odbora Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine u 2006. i 2007. godini
Gospodine Predsedniče, poštovani članovi Saveta!
Prošlogodišnju aktivnost karakterisala je realizacija zadataka zacrtanih u Programu rada prihvaćenog 27. novembra 2006. godine, koji obuhvata period do reizbora Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine (NSMNM). Izvršni odbor smatrao je bitnim da pre isteka četvorogodišnjeg mandata Saveta, raspolažemo sa jasnim planovima i zamislima u vezi zadataka naše manjinske samouprave do usvajanja zakona koji bi omogućio reizbor našeg tela.
Dve godine iza nas u Srbiji protekle su u znaku izbora na raznim nivoima i dugih kampanja koje su im prethodile. U ovakvim društvenim okolnostima, nažalost, moralo je postati jasno da, u sred smena vlada i dugotrajnih pregovora koje su im prethodile, u Beogradu niko ne želi da se bavi načinom izbora i nadležnostima nacionalnih saveta, i zbog toga nije ni mogao da usledi reizbor NSMNM.
Ipak, počelo je novo razdoblje. Izbori za republički parlament u januaru 2007. godine, kao i pre toga održani predsednički izbori, nedvosmisleno su podigli vrednost naše zajednice. Vojvođanski Mađari ponovo su postali parlamentarni faktor, i u januaru ove godine njihova uloga dodatno je dobila na značaju.
Ovo je bitno zbog toga što je misao vodilja u izveštajima proteklih godina, bila da je potencijal Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine u oblasti učvršćivanja i zaštite interesa, u direktnoj proporciji sa političkom težinom naše zajednice.
Iako uprkos svim naporima, nije ostvaren prodorniji efekat oko usvajanja pravnog akta za regulisanje načina izbora, nadležnosti i finansiranja nacionalnih saveta, i usled toga nisu mogle biti donete ni detaljne odredbe o nadležnostima, iz proteklog perioda ipak se izdvaja nekoliko naših rezultata, koji se ogledaju u vidu zakonski obuhvaćenih prioriteta koje je NSMNM ranije utvrdio. Smatram da je bitno istaći one najznačajnije.
Sačuvali smo elektronske medije koji programe emituju i na jezicima manjina. Ne samo da je postignut uspeh na zaustavljanju privatizacije medija, već u Zakonu o lokalnoj samoupravi donetom u decembru, stoji da lokalne samouprave mogu da budu osnivači elektronskih medija koji svoj program emituju na jezicima manjina. U slučaju bolnih izuzetaka kod nekoliko radio stanica, takođe se čini realnim da se one vrate u osnivački delokrug samouprava.
Pomenuti Zakon o lokalnoj samoupravi sadrži još neka rešenja koja znače proširivanje nadležnosti na kojima NSMNM insistira. U onim lokalnim samoupravama u kojima je mađarski jezik u službenoj upotrebi, pre svake promene naziva ulica treba zatražiti mišljenje NSMNM-a.
Članove opštinskih saveta za međunacionalne odnose sada već u svim samoupravama kandiduju, predlažu nacionalni saveti. Donekle je proširen i manevarski prostor saveta.
Od 29. decembra 2007. godine u svim lokalnim samoupravama, na čijoj je teritoriji mađarski jezik u službenoj upotrebi, treba istaći simbol vojvođanskih Mađara, koji je NSMNM odredio u septembru 2005. godine. Ne samo na dane praznika, kao ranije, nego svakog dana.
Sa aspekta proširenja naših prava u oblasti službene upotrebe jezika, značajno je da novi Zakon o putnim ispravama, zahvaljujući jednom usvojenom amandmanu, omogućava da naša lična imena u pasošima budu ispisana po originalnom mađarskom pravopisu.
U budžetu za 2007. godinu, usvojenom prošlog leta od strane Narodne skupštine Srbije, slično iznosu u godini koja je prethodila, predviđeno je samo 63,1 miliona dinara za funkcionisanje nacionalnih saveta. Međutim, zahvaljujući verbalnoj argumentaciji tokom parlamentarne diskusije, kao i podnetim amandmanima, ministar finansija bio je prinuđen da poveća iznos koji je prošle godine bio planiran za ovu namenu, a 2008. godine u državnom budžetu već je predviđeno 150 miliona dinara za funkcionisanje manjinskih samouprava.
Kao rezultat izdejstvovane veće državne budžetske podrške, počelo je novo razdoblje. Naime, omogućeno je da Mađarski nacionalni savet ne bude „samo” osnivač ustanova, već i da pruža podršku onim ustanovama, projektima i zacrtanim ciljevima, koji su od egzistencijalnog značaja za razvoj vojvođanske mađarske zajednice. Osim programa Fondacije „Laslo Sekereš” (Szekeres László Alapítvány) za dodelu zajmova malim preduzetnicima, koji već godinama uspešno funkcioniše, Savet je od ove godine u mogućnosti da u većoj meri pruža podršku idejama u vezi kulture, obrazovanja, jednom rečju, očuvanju identiteta. Zahvaljujući tome, na primer, omogućeno je osnivanje fonda za nostrifikaciju diploma.
Osim što je finansiranje projekata i već postojećih institucija dospelo u prvi plan, prošle godine proširen je i krug ustanova NSMNM-a. Naime, prošlog leta „Magyar Szó” je preuzeo izdavačka prava „Jó Pajtás-a” i „Mézeskalács-a”, nakon što je NSMNM prihvatio na sebe dugove prethodnog izdavača. Tako je na adekvatan način rešen položaj naših dečjih listova sa velikom tradicijom.
U znaku novog razdoblja, posebno je značajno da je NSMNM još više učvrstio odnose sa važnim vojvođanskim mađarskim nevladinim organizacijama. O tome najrečitije govori okrugli sto pod nazivom „Civili za zajedničku budućnost”.
Proteklih meseci, u suorganizaciji NSMNM-a, predstavnici nevladinih organizacija i rukovodioci značajnih ustanova mogli su da razmene mišljenja o Nacrtu zakona o udruženjima, kao i o nacrtu okvirnog Zakona o kulturi.
Kada govorim o mogućnostima vezanim za početak novog razdoblja, pored sve šireg manevarskog prostora, treba primetiti i to da su iskustva iz proteklih meseci pokazala sledeće: zajednički nastup sa ostalim nacionalnim savetima, za koji se u početku smatralo da se sam po sebi podrazumeva, ne funkcioniše, te zbog sitničarskih političkih interesnih razmimoilaženja, jedinstvo ne postoji.
Nakon analize u celini, sledi izveštaj u pojednostima, po mesecima. Izvršni odbor je svoj poslednji Izveštaj o aktivnostima (za period od 1. januara 2005. do 29. jula 2006. godine) pružio na uvid Savetu u julu 2006. godine. Sada ipak smatram celishodnim da svoj osvrt počnem od početka 2006. godine.
Osrvrćući se na pretprošlu godinu, vredi pomenuti da je u organizaciji Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine, u februaru 2006. godine u Subotici predat link Segedin – Subotica za povezivanje akademskih mreža uspostavljenih između Srbije i Crne Gore i Mađarske, kao i do potpisivanja izjave o saradnji između Ministarstva za informatiku i telekomunikacije Republike Mađarske, Ministarstva nauke i životne sredine Republike Srbije, Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine i Samouprave Srba u Mađarskoj. Tema izjave koju su potpisale sve četiri strane, bilo je produbljivanje i proširivanje regionalnih programa usmerenih ka razvoju informacionog društva.
Tokom aprila i maja, u skladu sa sporazumom o saradnji sklopljenim između NSMNM-a i Ministarstva za informatiku i telekomunikacije Republike Mađarske, u cilju očuvanja i negovanja mađarske kulture i jezika, odnosno u cilju podrške uključivanju u informaciono društvo, u okviru programa „Tisztaszoftver 2005” stvorena je mogućnost da poklonimo softverske pakete na mađarskom jeziku za potrebe 10 vojvođanskih škola u kojima se nastava odvija na mađarskom jeziku.
Zahvaljujući sporazumu o saradnji, potpisanom 30. avgusta 2005. godine između Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Mađarske i NSMNM-a, u maju 2006. godine za 250 učesnika održana je poljoprivredna konferencija pod nazivom „Međunarodne perspektive agrarnog tržišta”.
Zahvaljujući podršci Ministarstva zapošljavanja i rada, kao i Fondacije „Új Kézfogás Közalapítvány”, u periodu jun-jul pretprošle godine bili smo u mogućnosti da organizujemo 14 jednodnevnih obuka u okviru kojih je oko 800 rukovodilaca, odbornika i stručnjaka vojvođanskih lokalnih samouprava i mesnih zajednica imalo priliku da stekne nova znanja. Teme su bile sledeće: manjinske samouprave, teritorijalni razvoj, autonomije, uloga regija i lokalnih samouprava u evropskim integracionim procesima, pouke iz priprema Mađarske za pridruživanje Evropskoj uniji i iskustva stečena za dve godine provedene u Uniji, projektni menadžment i osnovna znanja potrebna za učešće na konkursima.
Mađarski nacionalni savet je u junu organizovao menadžersku obuku od 2x3 dana za administratore vojvođanskih mađarskih pristupnih e-tačaka. Predate su i nove pristupne e-tačke (e-magyar pont), čiji se broj popeo na trideset šest. Kao novi rezultat početka izgradnje veza uspostavljanjem mađarskih pristupnih e-tačaka, počeo je da funkcioniše portal www.emagyar.net.
Tokom jula organizovan je III “Nojman kamp” (Neumann). Ovaj kamp informatike bio je jedinstven po tome što je na nivou celog Karpatskog basena održan jedino u Malom Iđošu.
Preraslo je u tradiciju da je NSMNM, zajedno sa Pokrajinskim sekretarijatom za propise, upravu i nacionalne manjine, suorganizator trodnevnog seminara o pravnoj terminologiji, na kome učestvuju brojni članovi mađarskog pravničkog društva.
Kuratorijum Fondacije “Laslo Sekereš” (Sekeres László Alapítvány) u septembru je treći put doneo odluku o raspodeli sredstava, ovog puta oko 186 hiljada evra, u okviru programa zajmova podrške za male preduzetnike.
U oktobru je, u organizaciji Mađarskog nacionalnog saveta, obeležena 50. godišnjica mađarske revolucije i borbe za slobodu iz 1956. godine, a u okviru sećanja na ovu godišnjicu upriličena je dokumentarna izložba koju je otvorila dr Katalin Sili (dr. Szili Katalin), predsednica Parlamenta Mađarske. Osim toga, na Paliću je otkrivena spomen ploča, a tom svečanom činu prisustvovali su dr Katalin Sili, predsednica Parlamenta Mađarske i Predrag Marković, tadašnji predsednik Narodne skupštine Republike Srbije. Osim ove manifestacije, povodom godišnjice revolucije iz 1956. uručene su i spomen medalje.
Istog meseca Aleksandra Vujić, direktorka vojvođanskog Centra za ljudska prava obratila se NSMNM-u sa pozivom da, zajedno sa ostalim nacionalnim savetima, učestvuje u izradi alternativnog izveštaja sa analizom ostvarivanja Okvirnog sporazuma Saveta Evrope o zaštiti prava nacionalnih manjina, na nivou Srbije. NSMNM, kao predstavničko telo jedne od najznačajnije i najuticajnije nacionalne manjine, svakako treba da ispunjava aktivnu, štaviše, vodeću ulogu u ovom procesu. U okviru ostvarivanja pomenutog zadatka, uz učešće pojedinih članova Izvršnog odbora i stručnih komisija Saveta, uspešno je sastavljen tekst u kome ukazujemo na probleme vojvođanskih Mađara u oblasti obrazovanja, kulture, informisanja i službene upotrebe jezika.
Takođe u oktobru, NSMNM je bio domaćin susreta ombudsmana Republike Mađarske i Srbije.
Pored navedenog, Mađarski nacionalni savet je pretprošle godine uložio značajne napore usmerene ka početku rada Učiteljskog fakulteta na mađarskom nastavnom jeziku u Subotici, u oktobru mesecu. Osnivanje ove ustanove može se smatrati pravim zamajcem za visokoškolsko obrazovanje vojvođanskih Mađara.
Istog meseca uručili smo pakete stručnih udžbenika za vojvođanske srednje stručne škole, koji su kupljeni od Nacionalnog izdavača udžbenika u Mađarskoj.
Tokom novembra ugostili smo dr Martu Šnejder (dr. Schneider Márta), državnog sekretara Ministarstva obrazovanja i kulture Republike Mađarske, a bili smo i suorganizatori svečanosti povodom Dana mađarske nauke, koja je održana u prostorijama Učiteljskog fakulteta na mađarskom nastavnom jeziku u Subotici.
U februaru 2007. godine, u organizaciji Mađarskog nacionalnog saveta, uz podršku Ministarstva zapošljavanja i rada Mađarske, u Kanjiži je održan okrugli sto na temu “Mogućnosti obrazovanja odraslih u Vojvodini”, kome su pored rukovodilaca Ministarstva zapošljavanja i rada Mađarske i pokrajinskih sekretara, prisustvovali i predstavnici vojvođanskih organizacija i ustanova koje se bave obrazovanjem odraslih. Na jednoj od sledećih sednica NSMNM-a potvdrićemo našu podršku Nacrtu Zakona o sistemu obrazovanja odraslih.
Sredinom meseca, zajedno sa Ambasadom Republike Mađarske, u Novosadskom pozorištu održano je svečano veče u spomen na 200. godišnjicu rođenja grofa Lajoša Baćanjija (Gróf Batthyány Lajos), na kome je istoričar Tamaš Katona (Katona Tamás), državni sekretar spoljnih poslova u penziji, član Spomen odbora “Baćanji” (Batthyány Emlékbizottság), održao predavanje. Tog meseca obavljeno je i anketno istraživanje o stanju u oblasti negovanja maternjeg jezika u krugu nevladinih organizacija koje se bave obrazovanjem.
U periodu između marta i juna Ministarstvo prosvete je na naš predlog odobrilo uvoz i korišćenje udžbenika iz Mađarske za 4. razrede, a produžilo je i trajanje već postojećih dozvola. Pripremljena su i dopunska nastavna sredstva za muzičko i likovno obrazovanje za 5. razrede. Stručnjaci za prosvetu NSMNM-a razmotrili su i predložili na usvajanje sledeće rukopise udžbenika i prevode dostavljene od strane Pedagoškog zavoda Vojvodine: Margit Đurin: Elektrotehnika II (dvojezični priručnik); Bela Čorba: Čitanka za 5. razrede; Bela Čorba: Radna sveska uz čitanku za 5. razrede; Ilona Rajšli – Izabela Takač: Mađarski jezik (Vežbanka za gramatiku za 5. razrede osnovnih škola); Ibolja Farkaš – Eržebet Rokvić: Negovanje maternjeg jezika, 2. razred; Lenke Erdelj – Eržebet Bedrosian: Mađarski jezik (školska priprema kroz igru); Ratomirka Z. Stepanović: Hemija 7 (prevod Žužane Hajnal i Tamaša Vinkoa).
U martu, u koordinaciji NSMNM-a, a u skladu sa Programom rada Izvršnog odbora prihvaćenim u novembru 2006. godine, pokrenuto je istraživanje javnog mnenja pod nazivom “Mediji 2007”. (Média 2007). Ovim istraživanjem tražio se odgovor na dva osnovna pitanja: s jedne strane, kakvi su trenutno običaji informisanja vojvođanskih Mađara, koje listove čitaju, putem kojih radio i TV emisija se informišu, a s druge strane, kakvi su zahtevi vojvođanskih Mađara u vezi informisanja, odnosno kako se postavljaju prema postojećim štampanim i elektronskim sredstvima informisanja, kakva su njihova očekivanja, šta je po njima dobro, a šta nedostaje u sadašnjoj vojvođanskoj mađarskoj medijskoj ponudi.
U junu, u organizaciji NSMNM-a i Saveza vojvođanskih Mađara, u Domu Mađara u Subotici održan je stručni granski okrugli sto pod nazivom “Civili za zajedničku budućnost” koji je vođen oko tematskih celina vezanih za pomoć učenicima, za omladinske organizacije, za agrar i za obrazovanje. Na kraju manifestacije stručne grupe usvojile su završnu deklaraciju.
U periodu između 11. i 13. juna, zajedno sa Pokrajinskim sekretarijatom za propise, upravu i nacionalne manjine, već peti put organizovan je tradicionalni seminar pod naslovom “Službena upotreba mađarskog jezika u organima uprave i pravosuđa”, a mesto održavanja skupa bio je Palić. Ovaj stručni seminar organizovali smo prvenstveno za pravnike sa znanjem mađarskog jezika koji rade u organima uprave i pravosuđa ili u advokaturi, ali su mogla da učestvuju i ostala lica koja na drugim radnim mestima, u okviru svog delokruga, takođe obavljaju pravne poslove.
Sredinom septembra predstavnici NSMNM-a ugostili su predsednika Republike Mađarske Lasla Šoljoma (Sólyom László) i njegovu pratnju prilikom posete Vojvodini.
Istog meseca, korišćenjem podataka prikupljenih za Okvirni sporazum o zaštitu nacionalnih manjina, i sarađujući sa vojvođanskim Centrom za zaštitu ljudskih prava, pripremljen je alternativni izveštaj o sprovođenju Karte regionalnih i manjinskih jezika Saveta Evrope, na nivou Srbije.
Javna prezentacija dva alternativna izveštaja pomenuta u ovom Izveštaju, održana je 19. novembra 2007. godine u Sali Pokrajinske skupštine. Na sednici su učestvovali predstavnici nacionalnih saveta i civilnih organizacija Srbije, šef kancelarije Saveta Evrope za Srbiju, eksperti OEBS-a, kao i diplomatski predstavnici susednih zemalja.
Ministarstvo zaštite životne sredine i vodoprivrede Republike Mađarske, Savez ekoloških distributera i proizvođača Mađarske (u nastavku: SEDP), kao i NSMNM, 14. septembra održali su Ekološki forum u Subotici, na kome su učestvovali Laslo Dioši (Dióssy László), državni sekretar Ministarstva zaštite životne sredine i vodoprivrede Mađarske, Laslo Kovač (Kovács László), predsednik SEDP-a, predstavnici vojvođanskih lokalnih samouprava i vojvođanski preduzetnici. NSMNM je ovim skupom lokalnim samoupravama i firmama koje se bave zaštitom životne sredine, obezbedio prostor za adekvatno informisanje u vezi pitanja koja se odnose na razvojne planove i očuvanje naše životne sredine.
Slično navedenoj manifestaciji, takođe u znaku modernizacije, 27. i 28. marta ove godine NSMNM i Ministarstvo za privredu i saobraćaj R. Mađarske organizovaće konferenciju “Innova 2008”. Subotička deklaracija koja će biti usvojena završnog dana konferencije, odrediće na višegodišnji period razvoj sistema mađarske info-komunikacione saradnje, u interesu realizacije sledećih ciljeva: ekonomski, stručni i kulturni razvoj Mađara; optimalno korišćenje intelektualnih, društvenih i ekonomskih potencijala Mađara; jačanje mađarske nacionalne samosvesti i osećaja zajedništva; predaja i primena iskustava i vrednosti mađarskih zajednica geografski udaljenih jednih od drugih, koje žive u različitim kulturološkim i ekonomskim uslovima; jačanje digitalne pismenosti i stvaranje ravnopravnih mogućnosti za mađarska naselja van granice; uključivanje Mađara van granica zemlje matice u informaciono društvo, što može da bude odlučujući faktor našeg ekonomskog jačanja i snalaženja na rodnoj grudi; jačanje kohezije regiona Srednjeistočne Evrope.
Sredinom septembra održan je drugi deo stručnog granskog okruglog stola pod nazivom “Civili za zajedničku budućnost”, čija je tema bio Nacrt zakona o udruženjima (nevladinim organizacijama).
U oktobru, u Domu Mađara u Subotici održan je okrugli sto na kome je predstavljen Nacrt okvirnog Zakona o kulturi, a na koji su pozvani predstavnici vojvođanskih mađarskih nevladinih organizacija.
U novembru smo slično kao i 2006. godine, prisustvovali svečanom otvaranju Vojvođanske mađarske naučne đačke konferencije (VMTDK), gde smo naglasili potrebu pružanja podrške mladima koji se bave naučnim istraživanjem.
Krajem novembra predali smo na upotrebu novu štamparsku mašinu u pogonu roto-štamparije “Magyar Szó-a” d.o.o. za novinsko-izdavačku delatnost. Svečanosti je prisustvovao Peter Kiš (Kiss Péter), ministar kancelarije u Vladi Republike Mađarske.
Izrađeni su nastavni planovi za mađarski jezik i negovanje maternjeg jezika za 6. razred, a izneli smo i mišljenje o predlogu plana nastave srpskog kao nematernjeg jezika za osnovne škole. Podneli smo predlog o usklađivanju plana o pripremi za prijemni ispit iz mađarskog jezika sa aktuelnim nastavnim planovima.
Istog meseca drugi put smo bili suorganizatori manifestacije povodom Praznika mađarske nauke, koja je ovog puta održana na Katedri za mađarski jezik i književnost.
Početkom decembra, u organizaciji NSMNM-a i Zavoda za kulturu vojvođanskih Mađara, u mnogim vojvođanskim naseljima (Horgoš, Subotica, Tornjoš, Mali Iđoš, Feketić, Zrenjanin, Jermenovci, Vršac, Čantavir) omogućeno je održavanje božićnog koncerta grupe “Kalaka” (Kaláka) iz Budimpešte.
Takođe u organizaciji NSMNM-a i Zavoda za kulturu vojvođanskih Mađara, 14. decembra u subotičkoj Hali sportova svoju svečanu produkciju izveo je Veliki cirkus i varijete iz Budimpešte, a tom prilikom pedeljeno je i 400 poklon paketa. Priredbi je prisustvovalo oko 4.500 dece iz zabavišta, đaka nižih razreda osnovne škole, učitelja i roditelja iz cele Vojvodine.
Iz ovog detaljnog, po mesecima prikazanog Izveštaja o aktivnostima, jasno se vidi da je, iako se deo aktivnosti iz godine u godinu ponavlja, NSMNM kao manjinska samouprava vojvođanskih Mađara, u protekle dve godine učvrstio svoje pozicije na političkoj sceni Srbije i Mađarske. U periodu koji je pred nama, bez obzira na nedostatak Zakona o izboru, nadležnostima i finansiranju nacionalnih saveta nacionalnih manjina, treba učniti sve što je u našoj moći u interesu obrazovanja, kulture, informisanja, upotrebe jezika kao i napretka i osavremenjivanja privrede naše zajednice.
U Subotici, dana 29. II 2008. godine Pásztor Bálint (Balint Pastor)
predsednik Izvršnog odbora
Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine
