Imenik koji decenijama čeka da bude ispisan
Dogovor predsednika Srbije Borisa Tadića i njegovog mađarskog kolege Lasla Šoljoma, postignut u oktobru prošle godine, da akademije nauka dveju zemalja osnuju nezavisnu ekspertsku komisiju koja bi ispitala sporna pitanja mađarsko-srpskih odnosa tokom i neposredno po završetku Drugog svetskog rata, mogao bi biti prvi korak u rastrećivanju odnosa u regionu.
Po tom dogovoru, zajednička grupa istoričara trebalo bi da istraži dešavanja tokom četrdesetih godina prošlog veka na ovim prostorima jer je taj period bremenit zbog počinjenih zločina i velikog broja civilnih žrtava. Veliki značaj ovom međudržavnom dogovoru pridaju i politički predstavnici vojvođanskih Mađara, koji uz to ocenjuju da bi utvrđivanje istine o stradanjima civila u Vojvodini moglo biti primer čitavom regionu, posebno zbog ratova koji su se na ovom prostoru vodili devedesetih, a sve u cilju postizanja trajne regionalne stabilnosti.
Poslanik u Skupštini Srbije Balint Pastor iz Saveza vojvođanskih Mađara ocenjuje da je dogovor dvojice predsednika veoma značajan, posebno zbog toga što je reč o temi koja u Srbiji do sad nije zvanično pokretana, već se „negiralo masovno stradanja mađarskih civila tokom ratnih i posleratnih godina”.
– Očekujem da će ovim biti zatvoreno to poglavlje zajedničke istorije, nakon što se utvrde činjenice o onome što se dešavalo i kako su ljudi bili ubijani samo zbog nacionalne pripadnosti – kazao je Pastor za “Dnevnik”.
On smatra da ovo istraživanje, ipak, ne treba da počne od nule, jer već postoji značajna dokumentacija koja je do sad sakupljena o tim dešavanjima i koja bi, po njemu, mogla poslužiti i međudržavnoj komisiji. Pastor pri tome navodi da se u Rezoluciji, koju je objavio Nacionalni savet Mađara 2003, pominje da je u tom periodu bilo oko 20.000 žrtava mađarske nacionalnosti, ali ističe i da u tom periodu nisu stradali samo Mađari.
I poslanik u Skupštini Vojvodine iz Mađarske koalicije Đula Laslo uveren je u to da je formiranje međudržavne komisije prvi korak u utvrđivanju istine o dešavanjima za vreme Drugog svetskog rata. On je za naš list kazao da je u tom pogledu “do poslednjeg slova” istraženo to što su u tom periodu radile mađarske vlasti, ali da s onim što se dešavalo nakon 1944. godine u Vojvodini javnost nije upoznata.
– Po podacima nekih organizacija vojvođanskih Mađara i Katoličke crkve, u tom periodu u Vojvodini ubijeno je od 10.000 do 40.000 Mađara. Verovatno će mešovita komisija utvrditi realne podatke. To je potrebno radi suštinskog pomirenja na ovim prostorima, ali i zbog toga da svi sahranimo svoje mrtve, pošto se ovde radi o civilima koji su ubijani samo zato što su bili Mađari, a ne zbog toga što su učinili neki zločin. Jer, svi koji su bili ratni zločinci sami su otišli s ovog prostora u toku povlačenja nemačke i mađarske vojske – naveo je Laslo.
Istoričar Dragoljub Živković, koji je bio na čelu Odbora Skupštine Vojvodine koji se od 2000. do 2004. godine bavio istraživanjem stradanja civilnog stanovništva Vojvodine od 1941. do 1948. godine, te rukovodilac ovog projekta koji je potom nastavljen pod okriljem Vojvođanske akademije nauka i umetnosti, pozitivno je ocenio dogovor predsednika Srbije i Mađarske. U izjavi za “Dnevnik” on je istakao da je rad na ovom osmogodišnjem istraživanju, u koje je bilo uključeno desetine stručnjaka, bio pionirski poduhvat kad je reč o angažmanu državnih institucija.
– Utvrđeno je da je u tom periodu u Vojvodini stradalo oko 110.000 civila, među kojima je bilo oko 52.000 Srba, oko 25.000 Nemaca, 6.500 Mađara, 18.000 Jevreja, 2.000 Hrvata, dok su ostali stradalnici pripadnici drugih nacionalnih zajednica – rekao nam je Živković.
On kaže da je tokom istraživanja uočeno da je najviše Mađara stradalao od 1944. godine do 1948. godine, i to u brojnim logorima koji su posle rata nastajali širom Vojvodine.
– Najveći logor u kojem je stradalo mađarsko civilno stanovništvo bio je u Bačkom Jarku, a postojale su i takozavne tajne grobnice, odnosno ledine na kojima su ljudi zakopavani. O tih 6.500 mađarskih civilnih žrtava imamo sve podatke: ime i prezime, gde su stradali i na koji način – ukazao je Živković.
Predsednica Helsinškog odbora za ljudska prava Sonja Biserko najavila je u izjavi za “Dnevnik” da će ta organizacija do juna ove godine organizovati prvi naučni okrugli sto koji će se baviti ovom tematikom. Ona je kazala da će na tu sesiju biti pozvani i domaći stručnjaci, ali i oni iz Mađarske koji su se već bavili istraživanjima o stradanju civila u Vojvodini tokom i nakon Drugog svetskog rata.
– Bitno je da se u našoj javnosti čuje što više informacija o tim dešavanjima jer s ovom temom šira javnost u Srbiji i nije baš upoznata, a to će biti zadatak okruglog stola koji pripremamo. Ovo je, naime, veoma važno zbog suočavanja s prošlošću da bismo mogli graditi kvalitetnije odnose u budućnosti – ocenila je Sonja Biserko.
B. DRAGOVIĆ-SAVIĆ
